νέφος

I

(Αστρον.). Σμήνος λεπτότατων υδροσταγονιδίων ή παγοκρυστάλλων, που σχηματίζονται στην τροπόσφαιρα, σε ύψη μεταξύ 500 και 12.000 μ. Τα ν. σχηματίζονται λόγω συμπύκνωσης (υδροσταγονίδια) ή στερεοποίησης (παγοκρύσταλλοι) της ατμοσφαιρικής υγρασίας, η οποία τροφοδοτείται συνεχώς από διαφορετικές πηγές, ανόργανες (υδάτινες επιφάνειες, υγρά εδάφη) και οργανικές (φυτά, ζώα). Το φαινόμενο του σχηματισμού των ν. οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι, σε μια ορισμένη περιοχή της τροπόσφαιρας κορεσμένη από υδρατμούς, οι επιπλέον υπάρχοντες υδρατμοί συμπυκνώνονται σε υδροσταγονίδια ή σε παγοκρυστάλλους (όταν η θερμοκρασία συμπύκνωσης είναι κατώτερη των 0°C), με την παρουσία της ατμοσφαιρικής σκόνης ή ιόντων, που επενεργούν στην προκειμένη περίπτωση σαν πυρήνες συμπύκνωσης. Σμήνη από τέτοια υδροσταγονίδια ή παγοκρυστάλλους ή υδροσταγονίδια μαζί με παγοκρυστάλλους αποτελούν τα ν. Ο υπερκορεσμός εξάλλου ενός τμήματος της τροπόσφαιρας συντελείται από μια ψύξη, που μπορεί να έχει διάφορες αιτίες: εκτόνωση της ορισμένης αέριας μάζας από τις πιο ποικίλες αφορμές (μια εκτόνωση κατά 10% προκαλεί μια μείωση της θερμοκρασίας κατά περίπου 10°C)· συνάντηση με μια ψυχρότερη μάζα αέρα (ψυχρό μέτωπο)· ταπείνωση της θερμοκρασίας εξαιτίας μεταφορικών και κυκλωνικών κινήσεων· απώλεια θερμότητας λόγω ορογραφικής ανύψωσης (ανοδική κίνηση της αέριας μάζας από πρόσκρουσή της σε ορεινές προεξοχές).

Όταν σχηματιστεί το ν. αποκτά δικό του χαρακτήρα σταθερότητας, επειδή τα υδροσταγονίδια που το αποτελούν, εφοδιασμένα με δική τους κολλοειδή κατάσταση, αν και αυτή εμφανίζεται ιδιαίτερα στο εσωτερικό του ν., εκδηλώνουν ποικίλα φαινόμενα μεταφοράς και διανομής· σε κάθε περίπτωση, η εξέλιξη του ν. μπορεί να ακολουθήσει δύο διαφορετικές πορείες: επιστροφή στην κατάσταση του υδρατμού, που διασκορπίζεται στην ατμόσφαιρα εξαιτίας φαινομένων αντίθετων προς εκείνα που συνάργησαν για να σχηματιστεί το ν. (όπως είναι η διάλυση των ν. από τη θερμότητα του ήλιου)· ή μετασχηματισμός των σωματιδίων που συνιστούν το ν. σε ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα (βροχή, χιόνι, χαλάζι). Το τελευταίο αυτό φαινόμενο έχει περισσότερο ενδιαφέρον από τα άλλα, εξαιτίας των αποτελεσμάτων του, καθώς είναι μια από τις πιο εντυπωσιακές φάσεις του μεγάλου φαινομένου που λέγεται υδρολογικός κύκλος, όπως εξίσου είναι και ο σχηματισμός των νεφών. Αρκεί να τονιστεί ότι μόνη η αύξηση των υδροσταγονιδίων με συμπύκνωση των υδρατμών δεν αποτελεί την αιτία των κατακρημνίσεων, αλλά ότι οι κατακρημνίσεις αυτές συμβαίνουν επειδή συνενώνονται τα υδροσταγονίδια εξαιτίας των κινήσεων στις οποίες αυτά υπόκεινται, συνένωση π.χ. με παγοκρυστάλλους, που, όπως ήδη ειπώθηκε μπορεί να συνυπάρχουν με αυτά τα μέσα στο νέφος: έτσι, τα υδροσταγονίδια τείνουν να αποτελέσουν σταγόνες τέτοιων διαστάσεων και βάρους, ώστε ο ανερχόμενος θερμός αέρας δεν κατορθώνει πλέον να τα συγκρατήσει. Συχνά πρόκειται περί κόκκων πάγου που καθώς κατέρχονται σε λιγότερο ψυχρά ατμοσφαιρικά στρώματα αναλύονται σε βροχή. Στην περίπτωση ενός ν. με πολύ χαμηλή θερμοκρασία (-30°C, - 40°C) o πάγος με τη μορφή λεπτών κρυστάλλων μπορεί να κατακρημνιστεί ως κοκκώδες χιόνι ή ως χαλάζι, αν το ίδιο το ν. υπόκειται σε μια κίνηση αρκετά γρήγορη, ή με τη μορφή μαλακού χιονιού, αν το ν. είναι μάλλον εκτεταμένο και έχει κάποια σταθερότητα.

Η μορφή ενός ν. μπορεί να μεταβάλλεται αρκετά, όπως άλλωστε και οι διαστάσεις του. Η μορφή εξαρτάται από διαφόρους παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι η προέλευση, η σύσταση, το ύψος, ο χαρακτήρας της κίνησης στην οποία υπόκειται, η έκταση κλπ. Μια πρώτη ταξινόμηση των ν. έγινε το 1802 από τον Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ και το 1803 από τον Λιουκ Χάουαρν. Η διεθνώς σήμερα παραδεγμένη ταξινόμηση των ν. έγινε με βάση το ύψος στο οποίο εμφανίζονται, και κατατάσσονται σε τέσσερις ομάδες: πρώτον στα ανώτερα ν., των οποίων το ύψος κυμαίνεται από 6 χλμ. ως την τροπόπαυση · στα ν. αυτά υπάγονται οι θύσανοι (cirrus), τα θυσανοστρώματα (cirrostratus) και οι θυσανοσωρείτες (cirrocumulus), νέφη λευκά, που αποτελούνται μόνο από παγοκρυστάλλους· Δεύτερον στα μέσα ν., το ύψος των οποίων κυμαίνεται από 2 - 6 χλμ. Στην ομάδα αυτή υπάρχουν δύο μόνο κύρια είδη ν.: οι υψισωρείτες (altocumulus) και τα υψιστρώματα (altostratus), που αποτελούνται από υδροσταγονίδια και παγοκρυστάλλους. Άλλη κατηγορία είναι τα κατώτερα ν., των οποίων το ύψος είναι κατώτερο των 2 χλμ. · κύρια είδη των νεφών αυτών είναι: οι στρωματοσωρείτες (stratocumulus), τα στρώματα (stratus) και τα μελανοστρώματα (nimbostratus)- και είναι ν. γενικά φαιού χρώματος και αποτελούνται από υδροσταγονίδια και μερικές φορές από ένα μικρό ποσοστό παγοκρυστάλλων· Επίσης αναφέρονται τα ν. κατακόρυφης ανάπτυξης των οποίων το ύψος κυμαίνεται περίπου από 500 μ. έως 6 χλμ. - τα ν. αυτά υπάγονται ο σωρείτες (cumulus) και οι σωρειτομελανίες (cumulonimbus).

Εκτός από τα παραπάνω ν., τα οποία αποτελούν τον κλασικό τύπο ν., παρατηρούνται σε εξαιρετικές περιπτώσεις δύο τύποι ν., η σύσταση των οποίων δεν έχει ακόμα πλήρως εξακριβωθεί: αυτά είναι τα μαργαρώδη ν. (nacreaus clouds) και τα νυχτερινά φωτεινά ν. (nocilucent clouds).

Διάφοροι τύποι νεφών: θύσανοι

Διάφοροι τύποι νεφών: θυσανοστρώματα

Διάφοροι τύποι νεφών: απομονωμένα υψιστρώματα

Διάφοροι τύποι νεφών: σωρείτες κατά τον σχηματισμό τους

Διάφοροι τύποι νεφών: στρωματοσωρείτες

Διάφοροι τύποι νεφών: μελανοστρώματα

Διάφοροι τύποι νεφών: μία νεφοθάλασσα σε μια κοιλάδα των Άλπεων.

Τα νέφη είναι σμήνη από λεπτότατα υδροσταγονίδια ή παγοκρύσταλλοι, που σχηματίζονται σε ύψη τα οποία κυμαίνονται μεταξύ 500 μ. και 12 χλμ.

Η μορφή ενός νέφους μπορεί να μεταβάλλεται και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η προέλευση, το ύψος, η σύσταση, η έκταση κ.ά.

Συνοπτικός πίνακας νεφών με την σε ύψος κατανομή τους (κλίμακα δεξιά σε χιλιόμετρα): τα ανώτερα νέφη (άνω των 6 χλμ.) αποτελούνται από λεπτότατους παγοκρυστάλλους (χαρακτηριστικές είναι οι μεγάλες εκτάσεις των θυσανοσωρειτών)? τα μέσα νέφη (μεταξύ 2 και 6 χλμ.) και τα κατώτερα αποτελούνται από υδροσταγονίδια με ένα μικρό ποσοστό παγοκρυστάλλων.

II

(Οικολ.). Καθιερωμένη ονομασία για τη μολυσμένη ατμόσφαιρα που καλύπτει μεγάλα αστικά κέντρα ή βιομηχανικές περιοχές και η οποία οφείλεται στις χημικές ουσίες που περιέχει ο καπνός από τη λειτουργία εργοστασίων ή μηχανών. Από ν. του είδους υποφέρει και η ελληνική πρωτεύουσα.

Ο Αυστραλός ειδικός επιστήμονας σε θέματα περιβάλλοντος Τζον Κουρτ, που προσκλήθηκε από το ελληνικό υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και του Περιβάλλοντος στο διεθνές σεμινάριο που οργάνωσε το 1982 για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της Αθήνας, σε γνωμοδότηση του αναφέρει:

«Το πρόβλημα δεν είναι, βέβαια, απλό. Χρειάζεται μελέτη και χρόνο για την εκτέλεση ενός συγκεκριμένου προγράμματος μέτρων. Νομίζω, όμως, ότι το ν. της Αθήνας δεν διαφέρει πολύ από το ν. που πολιόρκησε για καιρό και το Σίδνεϊ. Οι δυο πόλεις έχουν πολλά κοινά σημεία. Η Αυστραλία άρχισε να αντιμετωπίζει το θέμα του ελέγχου της ρύπανσης πριν από 25 χρόνια».

Οι μετρήσεις για την ανίχνευση κάθε ρυπαντή της ατμόσφαιρας χρειάστηκαν πέντε τουλάχιστον χρόνια και για την υλοποίηση διαφόρων προγραμμάτων. Οι έρευνες απέδειξαν ότι για να ελεγχθεί το φωτοχημικό ν. του καλοκαιριού πρέπει να μειωθεί η εκπομπή υδρογονανθράκων. Νέες μετρήσεις φανέρωσαν πως οι υδρογονάνθρακες εκπέμπονται από τα αυτοκίνητα (σε ποσοστό 50%), από τις χρήσεις χημικών διαλυτών, από τις μεταφορές καυσίμων, τη λειτουργία των διυλιστηρίων και τις αποτεφρώσεις κάθε είδους. Σχετικά με το ν. που προέρχεται από τη βιομηχανία, πρέπει να γίνουν δυο διαιρέσεις. Πρώτα ότι τα εργοστάσια ευθύνονται κυρίως για το διοξείδιο του άνθρακα και έπειτα ότι όταν μιλάμε για αυτοκίνητο δεν εννοούμε αποκλειστικά τα ιδιωτικά. Γιατί το καυσαέριο εκπέμπεται και από τα φορτηγά των επιχειρήσεων, τα λεωφορεία μεταφοράς του προσωπικού - γεγονός που δηλώνει τη συμμετοχή της βιομηχανίας και στη ρύπανση που προκαλείται από τα αυτοκίνητα. Γι’ αυτό, όταν γίνονται μετρήσεις των πηγών μόλυνσης, το αυτοκίνητο πρέπει να χωριστεί σε πολλές κατηγορίες, χωρίς να εντάσσεται σε μια ομάδα.

Το βασικό χαρακτηριστικό της καφέ αιθαλομίχλης είναι ο περιορισμός της ορατότητας. Βασική αιτία είναι το ντίζελ και οι αποτεφρώσεις, όπως και η βιομηχανία.

* * *

και νέφι, το (ΑΜ νέφος)

1. μάζα συμπυκνωμένων υδρατμών πάνω από το έδαφος, υπό μορφή ορατής συγκέντρωσης υδροσταγονιδίων, παγοκρυοτάλλων ή μίγματος και τών δύο, το σύννεφο (α. «κι ώρες στο νέφος τ' ουρανού με το κατάρτι 'γγίζει», Ερωτόκρ.

β. «σμικροῡ νέφους ἐκπνεύσας μέγας χειμών», Σοφ.)

2. μτφ. διάχυτη κατάσταση (α. «νέφος οἰμωγῆς» β. «νέφος θλίψης» — έκφραση θλίψης διάχυτη στο πρόσωπο

γ. «νέφος ανησυχίας» — διάχυτη ανησυχία)

νεοελλ.

1. μτφ. α) πλήθος από μικρά πράγματα που αιωρούνται ή κινούνται και τα οποία μοιάζουν με νέφος, σμήνος (α. «εγείροντα τὴν κόνιν εις νέφη», Παπαδ.

β. «νέφος ακρίδων»)

β) ερωτικός πόθος, έρωτας («Έρωτα, ας βρέξου σήμερο τής χάρης σου τα νέφη, δρόσος γλυκύ τση ολπίδας μου τα φύτρα μου να θρέφει», Στάθ.)

2. οικολ. φαινόμενο τών τελευταίων δεκαετιών που παρατηρείται κυρίως πάνω από τα βιομηχανικώς ανεπτυγμένα και πολυάνθρωπα αστικά κέντρα, όταν συμπέσουν ορισμένα μετεωρολογικά φαινόμενα με παράλληλη υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση και το οποίο έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τών ανθρώπων, επειδή τα κύρια συστατικά του είναι βλαβερά για τον οργανισμό, όπως λ.χ. ο καπνός, το διοξείδιο τού θείου, το διοξείδιο τού αζώτου, το μονοξείδιο τού άνθρακα κ.ά.

3. φρ. α) «νέφος διάπυρο»

γεωλ. πυρακτωμένη μάζα από ηφαιστειακά σωματίδια περιβαλλόμενα από αέρια, η οποία κινείται με μεγάλη ταχύτητα ακόμη και σε κλιτύς ηφαιστείων με μικρή κλίση

β) «ηλεκτρονικό νέφος»

(ηλεκτρον.) χώρος κοντά στην κάθοδο ηλεκτρονικής λυχνίας στον οποίο παρατηρείται συγκέντρωση ηλεκτρονίων και, κατά συνέπεια, αύξηση τού αρνητικού φορτίου τής περιοχής

γ) «ραδιενεργό νέφος»

(πυρην.) νέφος σκόνης και ραδιενεργών σωματιδίων που δημιουργείται από πυρηνική έκρηξη στην ατμόσφαιρα

δ) «βίος χωρίς νέφη» — ζωή αμέριμνη, χωρίς δυσκολίες και προβλήματα

ε) «νέφος κάλυψε τους οφθαλμούς του» — έπαψε να βλέπει

στ) «νέφη συσσωρεύονται στον ορίζοντα τού έθνους» — άρχισαν να διαφαίνονται εθνικοί κίνδυνοι

μσν.

1. ατμός

2. φρ. «ἐγγίζω εἰς τὰ νέφη» — είμαι πανύψηλος

αρχ.

μτφ. μεγάλο πλήθος ανθρώπων ή πραγμάτων (α. «νέφος τοσοῡτο ἀνθρώπων», Ηρόδ.

β. «πολέμοιο νέφος» — το νέφος τής μάχης, δηλ. το μεγάλο πλήθος τών πολεμιστών, Ομ. Ιλ.

γ. «νέφος μαρτύρων», ΚΔ).

[ΕΤΥΜΟΛ. Η λ. νέφος ανάγεται σε Ι.Ε. τ. *nebhos «νέφος, ομίχλη» (πρβλ. νεφέλη*) και συνδέεται με αρχ. ινδ. nabhas- «νέφος, ομίχλη», αρχ. σλαβ. nebo, γεν. nebese «ουρανός», χετιττ. nepiš «ουρανός», όπου παρατηρείται και η μετάβαση τής σημ. από νέφος σε ουρανός. Στην ίδια οικογένεια θα μπορούσε να ενταχθεί το λατ. nimbus «νέφος, ομίχλη, βροχή» (με - i- πιθ. κατά το imber) και επίσης το λατ. nūbēs «νέφος». Η λ., τέλος, με άλλο φωνηεντισμό τής ρίζας συνδέεται πιθ. με τη λ. ὄμβρος* (πρβλ. αρχ. ινδ. abhra-).

ΠΑΡ. νεφώδης

αρχ.

νεφηδόν, νεφίον, νεφούμαι, νεφύδριον

μσν.

νεφίδιον, νεφόθεν

μσν.- νεοελλ.

νέφι.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) νεφομαντεία

αρχ.

νεφόβλητος, νεφοειδής, νεφομήκης, νεφοποίητος, νεφοφανής

αρχ.-μσν.

νεφοδιώκτης

μσν.

νεφοδρομώ

νεοελλ.

νεφόκαμα, νεφολογία, νεφομετρία, νεφοσκεπής, νεφοσκόπιο. (Β' συνθετικό σε -νεφής) ανεφής, πυκνονεφής

αρχ.

αγχινεφής, αργινεφής, επινεφής, ερυθρονεφής, ευρυνεφής, κελαινεφής, μελαινονεφής, μεσονεφής, ορσινεφής, συννεφής, υπερνεφής, υψινεφής

νεοελλ.

ισονεφής. (Β' συνθετικό σε -νέφος) νεοελλ. αερόνεφος, άνεφος].